Υπάρχουν μέρη στην Ελλάδα που δεν μοιάζουν με κανένα άλλο μέρος. Τόποι όπου η γεωγραφία, η ιστορία και ο πολιτισμός διαμορφώνουν ένα μοναδικό μωσαϊκό ανθρώπων, παραδόσεων και τοπίων. Ένας τέτοιος τόπος είναι η ορεινή Ξάνθη και τα Πομακοχώρια της. Μια περιοχή που δεν θα βρείτε στους τουριστικούς οδηγούς πρώτης γραμμής, αλλά σας καλεί με τη σιωπή, τη διαφορετικότητα και την αυθεντικότητά της. Εκεί όπου η Ελλάδα συναντά την Ανατολή, τα δάση ακουμπούν στα σύννεφα και οι άνθρωποι, απλοί και φιλόξενοι, διαφυλάσσουν τον δικό τους ρυθμό ζωής.
Τα Πομακοχώρια εκτείνονται βόρεια της Ξάνθης, στις πλαγιές της Ροδόπης. Ανήκουν διοικητικά στον Δήμο Μύκης, με έδρα τη Σμίνθη, και συνιστούν έναν ιδιαίτερο πολιτισμικό χώρο με μουσουλμανική θρησκεία, σλαβόφωνη ντοπιολαλιά και ξεχωριστά ήθη. Η μακρόχρονη απομόνωση συνέβαλε στη διατήρηση του αυθεντικού τους χαρακτήρα, ενώ ο παλιός χαρακτηρισμός τους ως «επιτηρούμενη ζώνη», ενίσχυσε τον μύθο μιας «άλλης Ελλάδας». Ήταν μια δύσκολη εποχή για τους ντόπιους, που ευτυχώς ανήκει πλέον στην ιστορία.
Τη γνωριμία σας με τον μυστηριακό και όμορφο κόσμο των Πομάκων αξίζει να την ξεκινήσετε από την Ξάνθη. Στο κέντρο της παλιάς πόλης, στην καπναποθήκη «Π» του Ιδρύματος Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης, στεγάζεται ο Πολιτιστικός Σύλλογος Πομάκων. Εκεί, ένας μικρός μουσειακός χώρος λειτουργεί σαν πύλη προς έναν σχεδόν άγνωστο κόσμο. Ανάμεσα σε υφαντά, φορεσιές και εργαλεία, θα δείτε να ξεδιπλώνεται μπροστά σας ένας πολιτισμός αυθεντικός και σιωπηλός, μα ζωντανός.
Αφήνοντας την πόλη, θα ανηφορίσετε βορειοανατολικά.
Η διαδρομή ακολουθεί τον ποταμό Κόσυνθο, που πηγάζει από τη Χαϊντού και χύνεται στη λίμνη Βιστωνίδα. Πρώτος μεγάλος σταθμός σας η Σμίνθη. Από εδώ ξεκινούν παλιά μονοπάτια που ένωναν τα χωριά. Ένα από τα ομορφότερα οδηγεί στο χωριό Ωραίον, περνώντας από το πέτρινο γεφύρι του Σταμάτη. Συνεχίζοντας, θα φτάσετε στη Γλαύκη και την Πάχνη, χωριά με παραδοσιακή ταυτότητα και φιλοξενία. Η Πάχνη ξεχωρίζει για τα καφενεία της, στην πλατεία του χωριού, όπου μπορείτε να απολαύσετε τσάι με ντόπιους. Στην περιοχή υπάρχουν και ανεξερεύνητα σπήλαια.
Ο δρόμος οδηγεί στον Εχίνο, το μεγαλύτερο από τα Πομακοχώρια. Στην είσοδο θα δείτε ένα επιβλητικό μνημείο αφιερωμένο στους πεσόντες –χριστιανούς και μουσουλμάνους– κατά τη μάχη του Απριλίου 1941, με φόντο το ομώνυμο οχυρό της θρυλικής «Γραμμής Μεταξά». Αν και δεν είναι επισκέψιμο λόγω δρόμου, η ιστορία του συνεχίζει να συγκινεί. Στο χωριό ξεχωρίζουν τα τεμένη Εσκί και Τεκέ, ενώ λίγο παραπέρα βρίσκεται και ο μικρός ναός του Αγίου Γεωργίου, σύμβολο θρησκευτικής συνύπαρξης
Πριν από τα σύνορα με την Βουλγαρία, δεξιά ο δρόμος οδηγεί στον οικισμό Θέρμες, γνωστό για τις ιαματικές του πηγές. Το νερό, με θερμοκρασία από 29°C έως και 53°C, είναι ιδανικό για λουτροθεραπείες, καθώς ενδείκνυται για παθήσεις του μυοσκελετικού, του αγγειακού και του νευρικού συστήματος, αλλά και για δερματικά προβλήματα. Πρόκειται για νερό χαμηλής περιεκτικότητας σε άλατα, πλούσιο σε διοξείδιο του άνθρακα, με ελάχιστο μεθάνιο και καθόλου υδρόθειο. Από τις πιο ιδιαίτερες εμπειρίες που αξίζει να ζήσετε είναι τα λουτρά στις υπαίθριες ατομικές δεξαμενές -τις μπανιέρες- που διαμορφώθηκαν τα τελευταία χρόνια και προσελκύουν πλήθος επισκεπτών όλο τον χρόνο. Την άνοιξη και το καλοκαίρι, όταν η φύση βρίσκεται στο απόγειό της, το σκηνικό γίνεται πραγματικά μαγευτικό.
Στην κεντρική πλατεία του χωριού λειτουργεί το κλειστό υδροθεραπευτήριο, ενώ αρκετοί ξενώνες διαθέτουν ενοικιαζόμενα δωμάτια με εσωτερική πισίνα γεμάτη ιαματικό νερό, προσφέροντάς σας μια πιο ιδιωτική εμπειρία χαλάρωσης και θεραπείας. Μετά το λουτρό σας, μπορείτε να απολαύσετε τοπικές γεύσεις στις παραδοσιακές ταβέρνες του χωριού, οι οποίες φημίζονται για τα εκλεκτά τους κρέατα – προϊόν της ανεπτυγμένης κτηνοτροφίας της περιοχής. Λίγο μετά τις Κάτω Θέρμες, θα συναντήσετε ένα από τα πιο εντυπωσιακά σωζόμενα ανάγλυφα του Μίθρα στον ελλαδικό χώρο, του θεού του ήλιου περσικής καταγωγής, τον οποίο λάτρευαν οι Ρωμαίοι. Το ανάγλυφο, που χρονολογείται από τον 2ο έως τον 3ο αιώνα μ.Χ., είναι λαξευμένο σε έναν επιβλητικό βράχο και απεικονίζει τον Μίθρα να θυσιάζει τον ιερό ταύρο, πλαισιωμένος από τους μυθικούς του ακόλουθους, τον Καύτη και τον Καυτοπάτη. Πρόκειται για ένα σπάνιο δείγμα μυστηριακής λατρείας, που αποτυπώνει με θεατρικότητα και δύναμη μια τελετουργική σκηνή, γεμάτη συμβολισμό και ιστορικό βάθος.
Ο δρόμος συνεχίζει έως τη Μέδουσα, χωριό με πέτρινο δίτοξο γεφύρι που ενώνεται αρμονικά με το φυσικό τοπίο. Από εδώ ξεκινά ο πιο δύσβατος δρόμος προς την Κοττάνη. Αν και η απόσταση είναι μικρή (μόλις 7 χιλιόμετρα), ο δρόμος απαιτεί προσοχή.
Η Κοττάνη θα σας αποζημιώσει. Ένα χωριό με λιγότερα από 30 σπίτια, πολλά από τα οποία έχουν ηλικία άνω των 200 ετών. Στο ισόγειο ενός παραδοσιακού σπιτιού έξω από το χωριό, λειτουργεί η ταβέρνα-μουσείο του Τζεμίλ και της Μουσγιέν. Εκεί, θα δοκιμάσετε πατροπαράδοτες πομακικές συνταγές: πατάτνικ (παραδοσιακή πίτα με πατάτες), πάρενικ (πίτα με καλαμποκάλευρο ή φέτα), πίτες με καβουρμά ή τυρί, μελιτζάνες με τυρί. Ένα γαστρονομικό ταξίδι στον χρόνο.
Πριν επιστρέψετε στην Ξάνθη, αξίζει μια στάση στον γυναικείο συνεταιρισμό «Πλέτενο». Στεγάζεται στο παλιό φυλάκιο της πάλαι ποτέ «επιτηρούμενης ζώνης». Εκεί, γυναίκες του χωριού υφαίνουν στον αργαλειό και παρασκευάζουν χειροποίητα γλυκά και μαρμελάδες. Μια ζωντανή έκφραση τοπικής δημιουργικότητας.
Τα Πομακοχώρια είναι μια εμπειρία εσωτερική και ταξιδιωτική μαζί. Είναι ένας κόσμος που δεν φωνάζει για να τον δείτε, αλλά εάν τον αφουγκραστείτε, θα σας μείνει αξέχαστος.
Διαβάστε ακόμα:
Πομακοχώρια: Στον ανεξερεύνητο κόσμο της αυθεντικής Ελλάδας
Πώς μια ταβέρνα–μουσείο στα Πομακοχώρια έχει εξελιχθεί σε γαστρονομικό προορισμό
